De geschiedenis van de Armeense gemeenschap in Perzië, Iran strekt zich uit over vele eeuwen, van de oudheid tot het heden. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste periodes en dynastieën die de vorming en ontwikkeling van de Armeense gemeenschap in dit gebied hebben beïnvloed:
Achameniden (550-330 v.Chr.): Armeniërs hebben een lange geschiedenis in de regio en hadden interacties met het oude Perzische rijk. In de oudheid was Armenië een onafhankelijk koninkrijk dat grensde aan Perzië. Er waren contacten en conflicten tussen de twee regio’s, en Armenië werd soms beïnvloed door het Perzische rijk, vooral tijdens de Achaemenidische dynastie onder heersers zoals Cyrus de Grote en Darius I.
Parthische periode (247 v.Chr. – 224 na Chr.): Tijdens de Parthische periode speelde de Armeense gemeenschap een belangrijke rol in de regio. Armenië was een vazalstaat van het Parthische rijk en er waren nauwe politieke en culturele banden tussen de twee. Tijdens deze periode werden Armeniërs beïnvloed door het Parthische bestuur en kwamen er grote Armeense gemeenschappen tot stand, vooral in steden als Nisibis en Edessa.
Sassanidische periode (224-651 na Chr.): De Sassanidische dynastie was een belangrijke periode voor de Armeense gemeenschap in Iran. Armenië was een bufferstaat tussen het Romeinse rijk en het Sassanidische rijk, en er waren periodes van conflicten en vredesverdragen tussen de twee machten. Tijdens de Sassanidische periode werden Armeniërs geconfronteerd met religieuze druk om het Zoroastrisme aan te nemen, maar toch bleven ze hun Armeense identiteit en cultuur behouden.
Islamitische periode: Met de opkomst van de islam en de Arabische verovering in de 7e eeuw kwam Armenië geleidelijk onder islamitisch bestuur. Onder de heerschappij van verschillende islamitische dynastieën, zoals de Abbasiden, Samaniden, Seltsjoeken en Mongolen, bleven Armeniërs als religieuze minderheid hun cultuur en religie behouden. Ze werden vaak beschermd als dhimmis (niet-moslims onder islamitisch bestuur) en behielden hun eigen sociale structuren en religieuze instellingen.
Safavid-dynastie (1501-1736): Tijdens de Safavid-dynastie in Iran speelde de Armeense gemeenschap een belangrijke rol in de handel, ambachten en kunst. Shah Abbas I staat bekend om zijn tolerantie ten opzichte van religieuze minderheden, waaronder Armeniërs. Ze genoten enige religieuze vrijheid en culturele autonomie, en er waren grote Armeense gemeenschappen in steden zoals Isfahan.
Qajar dynastie (1785 tot 1925): In de 19e eeuw onderging de Armeense gemeenschap in Iran verschillende uitdagingen en veranderingen. Tijdens de periode van de Qajar-dynastie (1785-1925) werden Armeniërs geconfronteerd met beperkingen en discriminatie, maar er waren ook momenten van culturele bloei. Armeniërs waren actief in handel, ambachten en onderwijs, en er werden Armeense scholen en culturele instellingen opgericht.
Pahlavi-dynastie (1925-1979): De Pahlavi-dynastie, onder leiding van Reza Shah Pahlavi en later zijn zoon Mohammad Reza Shah Pahlavi, was de heersende dynastie in Iran gedurende het grootste deel van de 20e eeuw. Tijdens deze periode kende de Armeense gemeenschap in Iran uitdagingen en kansen. Aan de ene kant waren er beperkingen op religieuze minderheden, waaronder Armeniërs, zoals het beperken van hun politieke invloed en het verbieden van het spreken van Armeens in openbare instellingen. Aan de andere kant werden er inspanningen geleverd om de modernisering van Iran te bevorderen, wat ook positieve veranderingen met zich meebracht voor de Armeense gemeenschap, zoals toegang tot onderwijs en de mogelijkheid om deel te nemen aan het maatschappelijk leven.
Tijdens de 20e eeuw vond de tragedie van de Armeense Genocide plaats in het Ottomaanse rijk, waarbij veel Armeniërs werden vermoord of gedwongen om te vluchten. Veel overlevenden vonden hun toevlucht in verschillende delen van de wereld, waaronder Iran. Als gevolg hiervan groeide de Armeense gemeenschap in Iran en vestigde zich in verschillende steden, met name in Teheran en Isfahan.
Tegenwoordig woont er nog steeds een aanzienlijke Armeense gemeenschap in Iran, met name in de stad Isfahan. Armeniërs behouden hun eigen kerken, scholen en culturele instellingen, en ze hebben de vrijheid om hun religie en cultuur te praktiseren. De Armeense gemeenschap heeft bijgedragen aan de Iraanse samenleving op het gebied van kunst, literatuur, muziek en handel.Het is belangrijk op te merken dat de geschiedenis van de Armeense gemeenschap in Perzië en Iran complex en gevarieerd is, gekenmerkt door perioden van tolerantie, bescherming en culturele bloei, evenals momenten van discriminatie en uitdagingen. Ondanks deze ups en downs hebben Armeniërs hun identiteit, cultuur en gemeenschapsbanden door de eeuwen heen weten te behouden en voort te zetten.